Рэспубліка Казахстан

Рэспубліка Казахстан з'яўляецца унітарнай дзяржавай з прэзідэнцкай формай праўлення. Згодна з Канстытуцыяй, краіна сцвярджае сябе дэмакратычнай, свецкай, прававой і сацыяльнай дзяржавай, вышэйшымі каштоўнасцямі якой з'яўляюцца чалавек, яго жыццё, правы і свабоды.

Казахстан набыў незалежнасць 16 снежня 1991 года. Сталіца – горад Нур-Султан. Дзяржаўная мова – казахская, руская – мова міжнацыянальных зносін.

Прэзідэнт Рэспублікі Казахстан – кіраўнік дзяржавы, яго вышэйшая службовая асоба, якая вызначае асноўныя напрамкі ўнутранай і знешняй палітыкі дзяржавы і прадстаўляе Казахстан унутры краіны і ў міжнародных адносінах. Прэзідэнт – сімвал і гарант адзінства народа і дзяржаўнай улады, непахіснасці Канстытуцыі, правоў і свабод чалавека і грамадзяніна.

Урад ажыццяўляе выканаўчую ўладу, узначальвае сістэму выканаўчых органаў і ажыццяўляе кіраўніцтва іх дзейнасцю.

Заканадаўчыя функцыі выконвае Парламент, які складаецца з двух Палат – Сената і Мажыліса, якія дзейнічаюць на пастаяннай аснове. Сенат утвараюць дэпутаты, якія прадстаўляюць па два чалавекі ад кожнай вобласці, горада рэспубліканскага значэння і сталіцы. Пятнаццаць дэпутатаў Сената прызначаюцца Прэзідэнтам з улікам неабходнасці забеспячэння прадстаўніцтва нацыянальна-культурных і іншых значных інтарэсаў грамадства.

Мажыліс складаецца са ста сямі дэпутатаў, дзевяць з іх абіраюцца Асамблеяй народа Казахстана. Тэрмін паўнамоцтваў дэпутатаў Сената – шэсць гадоў, дэпутатаў Мажыліса – пяць гадоў. У цяперашні час у Мажыліс прадстаўлены тры партыі – “AMANAT”, «Ак жол» і Народная партыя Казахстана.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльная структура краіны ўключае 14 абласцей і 3 гарады рэспубліканскага значэння.

Колькасць насельніцтва Казахстана перавышае 19,1 млн. чалавек. Этнічная структура грамадства, паводле нацыянальнага перапісу 2021 года, выглядае наступным чынам: казахі – 70,18%, рускія – 18,4%, узбекі – 3,29%, уйгуры – 1,48%, украінцы – 1,36%, татары – 1,06%, немцы – 0,92% і інш.

Займаючы тэрыторыю 2,7 млн. квадратных кіламетраў, краіна знаходзіцца на дзявятым месцы па плошчы ў свеце. На поўначы і захадзе рэспубліка мае агульныя межы з Расіяй – 7 591 км (самая доўгая бесперапынная сухапутная мяжа ў свеце), на ўсходзе з Кітаем – 1 783 км, на поўдні з Кыргызстанам – 1 242 км, Узбекістанам – 2 351 км, і Туркменістанам – 426 км. Агульная працягласць сухапутных межаў – 13 200 км.

Казахстан – самая буйная краіна ў свеце, якая не мае прамога выхаду ў Сусветны акіян. Большую частку тэрыторыі краіны складаюць пустыні – 44% і паўпустыні – 14%. Стэпі займаюць 26% плошчы Казахстана, лясы – 5,5%. У краіне налічваецца 8500 рэк. Паўночна-ўсходняя частка акваторыі Каспійскага мора ўваходзіць у межы рэспублікі. Аральскае мора падзелена паміж Казахстанам і Узбекістанам. У Казахстане ёсць 48 тысяч вялікіх і малых азёр. Самыя буйныя з іх – Балхаш, Зайсан і Алакол. Аддаленасць ад акіянаў абумоўлівае рэзка кантынентальны клімат краіны.

Асноўныя паказчыкі эканамічнага развіцця ў 2021 годзе:
ВУП – 191 млрд. долараў ЗША, дынаміка – 104%;
ВУП на душу насельніцтва – 9,95 тыс. даляраў ЗША;
інфляцыя – 8,4%;
насельніцтва – 19,1 млн. чалавек;
беспрацоўе – 4,9%;
валавы прыток прамых замежных інвестыцый – 23,7 млрд. долараў ЗША;
золатавалютныя рэзервы – 34,4 млрд. долараў ЗША;
нацыянальная валюта – тэнге (₸);
сярэдні курс абмену нацыянальнай валюты: 1 еўра = 503,88 ₸, 1 долар ЗША = 426,03 ₸;
крэдытныя рэйтынгі: Moody's – Baa2 (Stable, 11.08.2021), Standard & Poor's – BBB-/А-3 (Stable, 05.03.2022), Fitch Ratings – BBB (Stable, 05.02.2022).

Структура знешняга гандлю таварамі ў 2021 годзе:
экспарт – 60,3 млрд. даляраў ЗША;
імпарт – 41,1 млрд. долараў ЗША.
Структура казахстанскага экспарту застаецца ў асноўным сыравіннай: 51,5 працэнта прыпадае на нафту, 21,3 працэнта – металы, 7,1 працэнта – металічныя руды, 6,1 працэнта – харчовыя тавары і сельскагаспадарчая прадукцыя. Асноўнымі краінамі-пакупнікамі з'яўляюцца краіны ЕС, Кітай, Расія, Турцыя, Узбекістан, Карэя, Індыя.
Казахстан у асноўным імпартуе машыны і абсталяванне (да 40,6 працэнта ад агульнага аб'ёму імпарту), хімічную прадукцыю (16,2 працэнта), харчовыя тавары і сельскагаспадарчая прадукцыя (11,8 працэнта). Галоўнымі пастаўшчыкамі тавараў на казахстанскі рынак выступаюць Расія, Кітай, краіны ЕС, ЗША, Турцыя, Узбекістан, Карэя.

Кароткія вынікі сацыяльна-эканамічнага развіцця ў 2021 годзе (у адпаведнасці з дадзенымі Агенцтва па стратэгічнаму планаванню і рэформах Рэспублікі Казахстан):

Статыстыка працы і занятасці.
Колькасць беспрацоўных па ацэнцы ў снежні 2021 г. склала 449,9 тыс. чалавек. Узровень беспрацоўя склаў 4,9 працэнта да рабочай сілы. Колькасць асоб, зарэгістраваных у органах занятасці ў якасці беспрацоўных, на канец снежня 2021 г. склала 97,9 тыс. чалавек, або 1,1% да працоўнай сілы.
Сярэднямесячная намінальная заработная плата аднаго работніка па ацэнцы ў снежні 2021 г. склала 268 051 тэнге.

Статыстыка коштаў.
Індэкс спажывецкіх цэн у снежні 2021 г. у параўнанні са снежнем 2020 г. склаў 108,4%. Цэны на харчовыя тавары павысіліся на 9,9 працэнта, нехарчовыя тавары – на 8,5 працэнта, платныя паслугі для насельніцтва – на 6,5 працэнта. Цэны прадпрыемстваў-вытворцаў на прамысловую прадукцыю ў снежні 2021 г. у параўнанні са снежнем 2020 г. павысіліся на 46,1%.

Нацыянальная эканоміка.
Аб'ём валавога ўнутранага прадукту па аператыўных даных за студзень-снежань 2021 г. склаў у бягучых цэнах 81 269,2 млрд. тэнге. У параўнанні з адпаведным перыядам папярэдняга года рэальны ВУП павялічыўся на 4 працэнты. У структуры ВУП доля вытворчасці тавараў склала 40,1 працэнта, паслуг – 53,5 працэнта.
Аб'ём інвестыцый у асноўны капітал у студзені 2022 г. склаў 609,2 млрд. тэнге, што на 0,4% больш, чым у студзені 2021 г.
Колькасць зарэгістраваных юрыдычных асоб па стане на 1 лютага 2022 г. склала 481 837 адзінак і павялічылася ў параўнанні з адпаведным перыядам папярэдняга года на 4,1%, у тым ліку 472 878 адзінак з колькасцю работнікаў менш за 100 чалавек. Колькасць дзеючых юрыдычных асоб склала 356 576, сярод якіх малыя прадпрыемствы (менш за 100 чалавек) складаюць 347 846 адзінак.

Гандаль.
Індэкс фізічнага аб'ёму па галіне «Гандаль» у студзені-снежні 2021 г. склаў 109,2%. Аб'ём рознічнага гандлю ў студзені-снежні 2021 г. склаў 13 363,7 млрд. тэнге або 106,5% да ўзроўню адпаведнага перыяду 2020 г. (у супастаўных цэнах). Аб'ём аптовага гандлю ў студзені-снежні 2021 г. склаў 28 835,8 млрд. тэнге або 110,5% да ўзроўню адпаведнага перыяду 2020 г. (у супастаўных цэнах).
Знешнегандлёвы абарот Казахстана ў студзені-снежні 2021 г. склаў 101 513,4 млн. долараў ЗША і ў параўнанні са студзенем-снежнем 2020 г. у намінальным выражэнні павялічыўся на 17,4%, у тым ліку экспарт – 60 339,6 млн. долараў ЗША. (на 26,9% больш, у намінальным выражэнні), імпарт 41 173,8 млн. долараў ЗША (на 5,8% больш, у намінальным выражэнні).

Рэальны сектар эканомікі.
Аб'ём прамысловай вытворчасці ў студзені-снежні 2021 г. склаў 37 047,6 млрд. тэнге ў дзейных цэнах, што на 3,8% больш, чым у 2020 годзе. Адзначаецца рост у горназдабыўной прамысловасці і распрацоўцы кар'ераў (на 1,7%), у апрацоўчай прамысловасці (на 5,5%), у забеспячэнні электраэнергіяй, газам, парай, гарачай вадой і кандыцыянаваным паветрам (на 4,8%), у водазабеспячэнні , зборы, апрацоўцы і выдаленні адходаў, дзейнасці па ліквідацыі забруджвання вытворчасці (на 9,5%). Аб'ём валавога выпуску прадукцыі (паслуг) сельскай, лясной і рыбнай гаспадаркі ў студзені-снежні 2021 г. склаў 7 376 млрд. тэнге, што на 2,4% менш, чым у 2020 годзе.
Аб'ём будаўнічых работ (паслуг) у студзені-снежні 2021 г. склаў 5 495,2 млрд. тэнге, што на 7,6% больш, чым у 2020 годзе.
Індэкс фізічнага аб'ёму па галіне «Транспарт і складаванне» ў студзені-снежні 2021 г. склаў 103,6%.
Аб'ём грузаабароту ў студзені-снежні 2021 г. склаў 597,2 млрд. т-км (з улікам ацэнкі аб'ёму грузаабароту індывідуальных прадпрымальнікаў, якія займаюцца камерцыйнымі перавозкамі) і павялічыўся на 1,4% у параўнанні са студзенем-снежнем 2020 г. Аб'ём пасажыраабароту склаў 106,8 млрд. п-км і зменшыўся на 1,4 працэнта.